Ri ruc'aslen ri Jesucristo ri tz'ibatel can roma San Lucas
1
Jun tzij chire ri Teófilo
E q'uiy yan c'a quitijon chic quik'ij richin niquitz'ibaj pa rucholajen ri xa c'a ja re tiempo re' xebanatej.* Jn. 20:31; Hch. 1:1-3; 1 Ti. 3:16. Y ri rutz'ibaxic ri xquiben chire can achi'el vi ri xtzijox chike coma ri xetz'eton ri c'a pa rutiquiribel pe. Jn. 15:27; 2 P. 1:16; 1 Jn. 1:1. Y ri xetz'eton ri xbanatej xe'oc chuka' tzijoy ruch'abel ri Dios. Y yin chuka' ninvajo' nintz'ibaj ri xbanatej. Can xintej c'a nuk'ij richin xinvetamaj chirij ri rutiquiribel. Y jari' ri ninvajo' nintzijoj chave. Hch. 1:1. Ninvajo' chi pa rucholajen nintzijoj chave rat nimalej Teófilo, richin queri' can ja vi ri rubanic ri navetamaj chirij ri kitzij§ Jn. 20:31; Hch. 1:1; 11:4. ri can at tijon-vi-pe.
Jun ángel nubij chi xtalex jun ac'ual ri xtubini'aj Juan
Chiri' pa Judea xc'oje' c'a jun sacerdote ri xubini'aj Zacarías, y rija' xc'oje' c'a quiq'uin juk'at sacerdotes ri quibini'an chi e richin ri Abías.* Neh. 12:4. Pa ru-tiempo ri Zacarías jac'a ri achin Herodes ri rey Mt. 2:1. chiri' pa Judea. Ri rixjayil ri Zacarías rubini'an Elisabet. Re Elisabet re' jun riy-rumam can ri nimalej sacerdote ri xubini'aj Aarón. Re juc'ulaj vinek re' e choj chuvech ri Ajaf Dios, y niquinimaj c'a ri rutzij. 1 R. 9:4; 2 R. 20:3; Sal. 119:6; 2 Co. 1:12. Can niquiben-vi ri nubij. Y man jun vinek nitiquir nibin c'a achique ta tzij chiquij, roma can e choj vi. Re juc'ulaj vinek re' man jun c'a calc'ual, roma ri Elisabet man alanel ta. Y che ca'i' c'o chic juba' quijuna' chuka'.
Ri k'ij c'a tok ja ri Zacarías y ri e rachibil ri ec'o chi yebanon ri jalajoj ruvech samaj§ 2 Cr. 8:14. chiri' pa rachoch ri Dios, que c'a re' xbanatej. Chiquijujunal ri sacerdotes ri' can jalajoj c'a ruvech samaj ri c'o chi niquiben, y ri k'ij ri' pa ruvi' ri Zacarías xka-vi richin chi ja rija' ri c'o chi noc-apo pa rachoch ri Dios richin chi nuporoj ri pon.* Ex. 30:7, 8. 10 Y tok najin c'a chuporoxic ri pon, conojel c'a ri vinek ri niquimol-apo-qui' chuva-jay, Lv. 16:17. niquiben orar. 11 Jac'a tok c'o ri Zacarías chiri' richin nuporoj ri pon, jari' tok xuc'ut-ri' jun ángel chuvech, jun ángel richin ri Ajaf Dios. Y re ángel re' xpa'e' chunakaj ri altar Ex. 30:1. ri niporox-vi ri pon. Pa rajquik'a' ri altar xpa'e-vi. 12 Tok ri Zacarías xutz'et re ángel re', xsach ruc'u'x y xpe xibinri'il chire.§ Lc. 1:29; 2:9; 5:8; Hch. 10.4. 13 Pero ri ángel xubij chire ri Zacarías: Man taxibij-avi'.* Ap. 1:17. Ri Dios xrac'axaj ri a-oración. Gn. 25:21; 1 S. 1:19; Hch. 10:4. Ri Elisabet ri avixjayil xtic'oje' c'a jun ral, y re ac'ual re', Juan ri rubi' ri xtaya'. 14 Re ac'ual c'a re' xtuq'uen-pe janíla quicoten chave rat, y xtuq'uen chuka' pe quicoten chique janíla e q'uiy vinek. Lc. 1:58. 15 Roma re avalc'ual re' xtoc nimalej samajel chuvech ri Dios.§ Mt. 11:11; Jn. 5:35. Man xtukun ta vino, ni ch'aka' chic quivech ya' ri yek'abarisan,* Nm. 6:3; Jue. 13:4; Lc. 7:33. roma can pa ralaxic pe ri nojinek ránima riq'uin ri Lok'olej Espíritu. 16 Y xtuben c'a chique e q'uiy avinak israelitas richin niquinimaj ri Ajaf Dios y nijalatej ri quic'aslen. Mal. 4:5, 6. 17 Jac'a ri Juan Mt. 11:14. ri avalc'ual ri xtichojmirisan§ Is. 40:3. acuchi noka-vi ri Ajaf. Rija' can xtic'oje' c'a ri Lok'olej Espíritu y ri uchuk'a' riq'uin, can achi'el tok xc'oje' riq'uin ri Elías, ri jun ri xk'alajirisan ri ruch'abel ri Dios ojer can. Chuka' ri Juan xtuben c'a chique ri te'ej-tata'aj richin yecajo' ri calc'ual, y xtuben chuka' chique ri vinek man yeniman ta tzij, chi niquic'uaj jun choj c'aslen achi'el ri quic'uan ri vinek choj quic'aslen. Queri' ruchojmirisaxic xtuben-apo chique ri vinek, richin queri' re vinek re' xa can xe chic coyoben ri Ajaf, xcha' ri ángel chire ri Zacarías.
18 Y ri Zacarías xuc'utuj chire ri ángel: ¿Achi'el c'a tok xtinvetamaj* Gn. 15:8; Jue. 6:36; Is. 38:22. yin chi can kitzij ri nabij? Roma yin y ri vixjayil xa oj rijita'k chic, Gn. 17:17; 18:12. y man yec'oje' ta chic kalc'ual, xcha'.
19 Y jari' tok ri ángel xubij chire: Ja yin ri nubini'an Gabriel, Dn. 8:16; 9:21; Mt. 18:10; He. 1:14. y ri Dios yirutek richin ninben ri nrajo'. Roma c'a ri' xirutek-pe vacami richin nonbij can chave ri nuq'uen-pe quicoten, chi xtic'oje' ri avalc'ual. 20 Y roma c'a ri man xanimaj ta ri xinbij chave, xcamemur c'a can,§ Ex. 4:11; Ez. 3:26; 24:27; Lc. 1:62. man c'a xcach'on ta, c'a tok xtalex na ri avalc'ual, c'ari' xcach'on chic jun bey. Ronojel c'a re' can xtibanatej na vi, pero tok xtapon ri k'ij, xcha'.
21 Tok ri Zacarías nitzijon c'a ri ángel riq'uin, ri vinek ri e oyobeyon richin chuva-jay el, niquibila' c'a: ¿Achique roma tok xa man jun bey nel-pe chupan ri lok'olej rachoch ri Dios? 22 Y tok ri Zacarías xbe'el-pe, man nitiquir ta nich'on chique, roma ri memurinek.* Lc. 1:62. Roma c'a ri', ri e oyobeyon richin, xquinabej chi c'o ri xk'alajirisex-pe chuvech ri chiri' chupan ri lok'olej jay. Ri Zacarías xaxe riq'uin ruk'a' nich'on-vi chique, roma xa xmemur c'a can.
23 Y tok rija' e rutz'akatisan 1 Cr. 9:25. chic can ri k'ij richin samaj chiri' pa rachoch ri Dios, xbe chirachoch. 24 Xa c'a ca'i-oxi' c'a k'ij tic'o can ri xc'ulvachitej chiri' pa rachoch ri Dios, tok ri Elisabet ri rixjayil ri Zacarías, xunabej chi yava' chic, y romari' man xel ta pa bey vo'o' ic'. Ri Elisabet nubij c'a: 25 Vacami ri Vajaf Dios nuya' c'a re ac'ual re' chuve, richin chi yin man chic quiq'uix Gn. 30:23; Is. 4:1. chiquivech ri vinek ri niquikasaj§ 1 S. 1:6. nuk'ij roma man jun val.* Is. 54:1.
Jun ángel nuya' c'a rutzijol chire ri María chi xtralaj jun ac'ual y Jesús rubi' ri c'o chi nuya'
26 Jac'a tok ri Elisabet ruchapon chic vaki' ic' yava' pe, jari' tok ri Dios xutek ri ángel Lc. 1:19. Gabriel pa jun tinamit rubini'an Nazaret, jun tinamit ri c'o pa Galilea. 27 Ri ángel Gabriel xtak riq'uin jun xten rubini'an María. Re xten Is. 7:14; Mt. 1:18. c'a re', c'utun chic richin c'ulubic roma jun ala' rubini'an José. Y re José re' riy-rumam can ri rey David. 28 Ri ángel can xapon na vi riq'uin ri xten, y xubij chire: ¡Tiquicot c'a ri avánima, roma yalan xaka' chuvech ri Dios! Ri Ajaf can c'o aviq'uin.§ Jue. 6:12. Y chique conojel ri ixoki' ja rat ri más urtisanic xac'ul.* Lc. 1:42.
29 Y tok ri María xutz'et ri ángel y xrac'axaj ri xubij chire, achi'el xsach ruc'u'x Lc. 1:12. y xuch'ob c'a ka pa ránima chi achique roma tok quere' ruk'ejeloxic (ruk'ijaloxic) nuben. 30 Jari' tok ri ángel chanin xubij chire ri María: Man taxibij-avi'. Rat avilon rutzil ri Dios. 31 Vacami c'a, ninbij can chave chi xtipe alanic chavij, y tok xtalex Ga. 4:4. c'a re ac'ual re', ti ala' y Jesús ri rubi' ri xtaya'. 32 Rija' janíla c'a ruk'ij xtic'oje',§ Fil. 2:10; 1 Ti. 6:15. y xtubini'aj chuka' Ruc'ajol ri nimalej Dios. Ri Jesús jun riy-rumam can ri rey David, y ri Ajaf Dios can ja rija' ri xtutz'uyuba'* 2 S. 7:11; Sal. 132:11; Is. 9:6, 7; 16:5; Jer. 23:5. can pa rutz'uyubal ri rey David ri xc'oje' ojer can, 33 richin queri' ri Jesús nuk'et tzij pan ivi' rix riy-rumam can ri Jacob. Y ri ruk'atbel-tzij xtibe-ruvech, Dn. 2:44; 7:14; Abd. 21; Mi. 4:7; Jn. 12:34. man jun bey chic xtitane', xcha' ri ángel chire ri María.
34 Y tok ri María rac'axan chic ka ronojel re', xuc'utuj chire ri ángel: ¿Achi'el c'a tok xtic'oje' val? Roma yin xa man jani inc'o ta riq'uin ri xtoc vachijil.
35 Y ri ángel xubij chire ri María: Ja ri Lok'olej Espíritu riq'uin ri ruchuk'a' ri nimalej Dios, jari' ri xtika-pe pan avi'. Mt. 1:18, 20. Roma c'a ri', ri lok'olej ac'ual ri xtalex aviq'uin, can xtubini'aj na vi Ruc'ajol ri Dios.§ Lc. 1:32. 36 Y tavetamaj c'a chuka' can, chi ri Elisabet ri avach'alal xteralaj jun ac'ual, stape' man vi alanel ta y chuka' can ri'j chic.* Mt. 14:33; 26:63; Jn. 1:34; 20:31; Hch. 8:37; Ro. 1:4. Y jare' ri ruvak ric' (ruvakak ric'). 37 Roma ri Dios man jun ri c'ayef ta nuben chuvech. Gen. 18:14; Jer. 32:17; Zac. 8:6; Ro. 4:21.
38 Can jari' tok ri María xubij: Jac'are' inc'o pa ruk'a' ri Ajaf. Can tibanatej c'a achi'el ri xabij chuve, xcha' ri María chire ri ángel.
Y ri ángel xel-el chiri' riq'uin ri María, y xbe.
Ri María xbe chutz'etic ri Elisabet
39 Je k'ij c'a ri' tok ri María chanin xuben-el richin xbe pa jun tinamit ri c'o pa ruvi' jun juyu' richin Judea. Jos. 21:9. 40 Y tok xapon chiri' pa tinamit, rija' xbe pa cachoch ri Zacarías y ri Elisabet. Rija' xuk'ejela' c'a (xuk'ijala' c'a) ri Elisabet. 41 Tok ri Elisabet xrac'axaj ri ruk'ejelonic (ruk'ijalonic) ri María, can xropin janíla ri ac'ual ri royoben, xuna' rija'. Y tok ri Elisabet nojinek chic ránima riq'uin ri Lok'olej Espíritu,§ Hch. 6:3; Ef. 5:18; Ap. 1:10. 42 can riq'uin c'a ruchuk'a' xch'on, y xubij: Chikacojol roj ixoki', ja rat ri más urtisanic ac'ulun,* Jue. 5:24. y que chuka' ri' ri urtisanic c'o pa ruvi' ri ac'ual ri xtalex aviq'uin. 43 Man nik'ax ta c'a chinuvech, ¿roma in achique ta c'a yin, richin yino'ak'ejela' can (yino'ak'ijala' can) rat ri rute' ri Vajaf? Lc. 2:11. 44 Y can xe xinvac'axaj ri ach'abel tok xinak'ejela' (xinak'ijala'), ri ac'ual ri voyoben, can xropin roma quicoten, xinna' yin. 45 Jebel c'a ruva-ak'ij Jn. 20:29. chi xanimaj ri xubij ri Ajaf chave, roma ri ac'ual ri xubij chave chi xtalex aviq'uin, can xtalex na vi.
46 Y jac'ari' tok ri María xubij:
Yin riq'uin ronojel vánima ninya' ruk'ij ri Ajaf.§ Is. 2:1.
47 Ri vánima niquicot roma ri Dios ri Nucolonel.* 1 Ti. 1:1; Tit. 3:4.
48 Roma ri Dios xirucha', yin ri xa in achique la oc chi samajel. 1 S. 1:11; Sal. 138:6.
Y janipe' ri xtibe-apo, ri vinek xtiquibij chi jebel ruva-nuk'ij. Mal. 3:12; Lc. 11:27.
49 Roma q'uiy nima'k tak utzil ri rubanon-pe chuve rija', ri can nitiquir-vi nuben ronojel.§ Sal. 71:19; 126:2, 3.
Y ri rubi' rija' can lok'olej vi.* Sal. 111:9.
50 Can nujoyovaj c'a chuka' quivech conojel ri vinek, Ex. 20:6. ri chi sol chi sol yek'ax-el chuvech re ruvach'ulef Gn. 17:7. y can niquiya' ruk'ij rija'.§ Sal. 85:9; 118:4; 145:19; 147:11; Mal. 3:16-18; Ap. 19:5.
51 Y riq'uin c'a ri ruchuk'a', can q'uiy c'a rubanalon.* Sal. 98:1; 118:15.
Rija' rukasan quik'ij ri yech'obon pa tak cánima chi can janíla quik'ij. Sal. 33:10; 1 P. 5:5.
52 E rukasan nima'k tak k'atoy-tzij,
y e runimirisan ri xa juba' oc quik'ij. 1 S. 2:6; Sal. 113:6.
53 Ri yevayjan, can ruyo'on c'a ronojel ri nic'atzin chique;
jac'a ri beyoma' xa choj queri' xetak-el. Can man jun xuya-el chique.§ Sal. 34:10.
54 Rija' oj ruto'on c'a roj israelitas ri can oj rucha'on-vi richin chi nikaben ri rusamaj.
Man oj rumestan ta vi can y rujoyovan kavech.* Sal. 98:3; Jer. 31:3, 20.
55 Can rujoyovan-vi kavech, achi'el ri rubin can chique ri kati't-kamama' ojer,
ri rubin can chire ri Abraham y chike roj ri riy-rumam rija'.
Ri Dios can man jun bey c'a xtumestaj ri rubin can. Gn. 17:19; Ga. 3:16.
Queri' c'a ri xubij ri María.
56 Y ri María xc'oje' la'ek can jun oxi' ic' riq'uin ri Elisabet, y c'ari' xtzolin chirachoch.
Tok xalex ri Juan ri Bautista
57 Tok xapon ri k'ij richin nalex ri ti ac'ual riq'uin ri Elisabet, xralaj jun ac'ual ti ala'. 58 Y ri vinek c'a ri e ru-vecinos ri Elisabet y ri e rach'alal xcac'axaj c'a chi jun nimalej rutzil ri Ajaf, roma xralaj jun ac'ual. Lc. 1:36. Y re vinek c'a re' xe'apon riq'uin, chuk'ejeloxic (chuk'ijaloxic), y janíla c'a chuka' xequicot§ Lc. 1:14. riq'uin. 59 Y rije' xe'apon chic c'a riq'uin ri Elisabet, tok xapon ri vakxaki' ruk'ij ri ac'ual, tok can ja chuka' ri' niban ri circuncisión chire ri ac'ual,* Gn. 17:12; 21:4; Lv. 12:3; Lc. 2:21; Hch. 7:8; Fil. 3:5. achi'el nubij chupan ri ru-ley ri Moisés. Y can ja chuka' k'ij ri' tok niquicanoj can rubi' ri ac'ual. Y ri ec'o quiq'uin ri rute-rutata' ri ac'ual xcajo' c'a xquiya' ri rubi' ri rutata' chire ri ac'ual, y queri' ri ac'ual xubini'aj ta Zacarías. 60 Jac'a ri rute' ri ac'ual chanin xubij: Re ac'ual man xtuc'uaj ta ri rubi' ri rutata', roma re ac'ual re' xtubini'aj Juan. Lc. 1:13.
61 Y ri ec'o quiq'uin ri Elisabet xquibij chire: ¿Achique roma tok navajo' chi re ac'ual nubini'aj Juan? Roma man jun chique ri e avach'alal rubini'an ta queri'.
62 Jac'ari' tok pa mem xech'on-apo chire ri Zacarías, ri rutata' ri ac'ual, richin niquic'utuj chire achique bi'aj nrajo' nuya' chire ri ac'ual. 63 Ri rutata' ri ac'ual xuc'utuj jun tz'alen ri yequicusaj richin yetz'iban. Chuvech c'a ri tz'alen ri' xutz'ibaj: Ri ac'ual xtubini'aj Juan. Y conojel c'a ri quimolon-apo-qui' quiq'uin ri rute-rutata' ri ac'ual, xsach quic'u'x, roma can ja ri bi'aj ri xubij ri te'ej, can ja chuka' ri' xutz'ibaj ri Zacarías chuvech ri tz'alen. 64 Can jac'ari' tok ri Zacarías xch'on chic jun bey. Lc. 1:20. Y rija' can xe xch'on, can jari' xuya' ruk'ij ri Dios. 65 Y ri e qui-vecinos xpe c'a xibinri'il chique,§ Lc. 7:16. roma ri xbanatej chiri'. Y ri xbanatej, nitzijox c'a ri lugar ri', chiri' pa tak juyu' ri e richin ri Judea.* Lc. 1:39. 66 Y conojel c'a vinek ri ye'ac'axan ri xbanatej quiq'uin ri Zacarías y ri Elisabet, niquiyec c'a ka pa tak cánima ri nitzijox chique, Gn. 37:11; Dn. 7:28; Lc. 2:19. y niquibij: ¿Achique c'a rusamaj ruc'amon-pe re ac'ual re'? yecha'. Roma nik'alajin chi can c'o-vi ri Ajaf Dios riq'uin. Gn. 39:2; Jue. 13:24; 1 S. 2:18; 16:18; 1 R. 18:46; Sal. 80:17; 89:21; Hch. 11:21.
Ri Zacarías nuya' ruk'ij ri Dios
67 Roma c'a ri' ri Zacarías, ri rutata' ri ac'ual, tok nojinek ránima riq'uin ri Lok'olej Espíritu,§ Nm. 11:25; 2 S. 23:2; 2 Cr. 20:14; Jl. 2:28; 2 P. 1:21. rija' xuk'alajirisaj c'a y xubij:
68 Janíla ta xtinimirisex rubi' ri Ajaf Dios kichin roj ri aj-Israel,* 1 R. 1:48; Sal. 41:13; 72:18; 106:48.
roma yojrunataj-pe roj ri rutinamit, y yojrucol. Ex. 3:16; Sal. 111:9; Lc. 2:38.
69 Ri Dios nuya' jun kanimalej Colonel.
Y re Kacolonel re', jun riy-rumam can ri David ri jun ka-rey y rusamajel ri Dios xc'oje' ojer can. Sal. 132:17.
70 Ri Dios xbin chique ri lok'olej tak achi'a' ri xek'alajirisan ri ruch'abel rija' ojer can, chi xquibij chi xtuya' jun Kacolonel.§ Jer. 23:5; 30:10; Dn. 9:24; Hch. 3:21; Ro. 1:2. Can rusujun-vi-pe jun Kacolonel ojer ri'.
71 Can rubin-vi-pe chi xkojrucol chiquivech ri ye'etzelan kichin, y xkojrucol pa quik'a' ri man ye'ajovan ta kichin,
72 y richin xtujoyovaj chuka' quivech ri kati't-kamama' xec'oje' ojer can,
can nuben-vi ri xubij,* Gn. 12:3; Lv. 26:42; Sal. 98:3; Hch. 3:25. tok xuben ri lok'olej trato.
73 Can xuben-vi jurar chire ri kamama' Abraham Gn. 12:3; He. 6:13.
74 chi can xkojrucol na vi pa quik'a' ri ye'etzelan kichin, Ro. 6:18.
richin queri' man jun xibinri'il pa tak kánima nikasamajij rija',§ He. 9:14.
75 y riq'uin jun chojmilej y ch'ajch'ojilej c'aslen chuvech rija',* Jer. 32:39; Ef. 4:24; 2 Ts. 2:13; 2 Ti. 1:9; Tit. 2:12; 1 P. 1:15; 2 P. 1:4. nikasamajij-el janipe' yojc'ase-el chuvech re ruvach'ulef.
76 Y rat ti nuc'ajol, xcha' ri Zacarías, can at k'alajirisey ri ruch'abel ri nimalej Dios xtibix chave,
roma ja rat ri xcabin chique ri vinek chi tiquichojmirisala' ri rubey ri quic'aslen, Is. 40:3; Mal. 3:1; Mt. 11:10. roma nakaj chic c'o-vi ri rupetebel ri Ajaf,
77 y ja rat ri xcabin chi ri Dios nucuy quimac ri can e rutinamit, Lc. 11:52. richin yecolotej.
78 Y ri', xaxe roma ri ka-Dios nujoyovaj kavech, riq'uin ronojel ajovabel.
Romari' nutek-pe ri Jun ri nosakirisan kichin,§ Mal. 4:2; Ef. 5:14; 2 P. 1:19. ri can achi'el k'ij tok xtika-pe chila' chicaj.
79 Ri Jun c'a ri nosakirisan, xquerusakirisaj ri ec'o pa k'eku'n y ri ec'o pa rumujal ri camic,* Is. 9:2.
y xkojruyukej c'a chupan ri bey richin uxlanen.
80 Y que c'a ri', ri ac'ual ri xalex quiq'uin ri Zacarías y ri Elisabet, ruchapon c'a niq'uiy y chuka' queri' pa ruc'aslen. Lc. 2:40. Y jac'a ri pa tz'iran ruvach'ulef xc'oje-vi, c'a tok xapon ri k'ij richin xutzijoj ri ruch'abel ri Dios chiquivech ri aj-Israel ri ruvinak.

*1:1 Jn. 20:31; Hch. 1:1-3; 1 Ti. 3:16.

1:2 Jn. 15:27; 2 P. 1:16; 1 Jn. 1:1.

1:3 Hch. 1:1.

§1:4 Jn. 20:31; Hch. 1:1; 11:4.

*1:5 Neh. 12:4.

1:5 Mt. 2:1.

1:6 1 R. 9:4; 2 R. 20:3; Sal. 119:6; 2 Co. 1:12.

§1:8 2 Cr. 8:14.

*1:9 Ex. 30:7, 8.

1:10 Lv. 16:17.

1:11 Ex. 30:1.

§1:12 Lc. 1:29; 2:9; 5:8; Hch. 10.4.

*1:13 Ap. 1:17.

1:13 Gn. 25:21; 1 S. 1:19; Hch. 10:4.

1:14 Lc. 1:58.

§1:15 Mt. 11:11; Jn. 5:35.

*1:15 Nm. 6:3; Jue. 13:4; Lc. 7:33.

1:16 Mal. 4:5, 6.

1:17 Mt. 11:14.

§1:17 Is. 40:3.

*1:18 Gn. 15:8; Jue. 6:36; Is. 38:22.

1:18 Gn. 17:17; 18:12.

1:19 Dn. 8:16; 9:21; Mt. 18:10; He. 1:14.

§1:20 Ex. 4:11; Ez. 3:26; 24:27; Lc. 1:62.

*1:22 Lc. 1:62.

1:23 1 Cr. 9:25.

1:25 Gn. 30:23; Is. 4:1.

§1:25 1 S. 1:6.

*1:25 Is. 54:1.

1:26 Lc. 1:19.

1:27 Is. 7:14; Mt. 1:18.

§1:28 Jue. 6:12.

*1:28 Lc. 1:42.

1:29 Lc. 1:12.

1:31 Ga. 4:4.

§1:32 Fil. 2:10; 1 Ti. 6:15.

*1:32 2 S. 7:11; Sal. 132:11; Is. 9:6, 7; 16:5; Jer. 23:5.

1:33 Dn. 2:44; 7:14; Abd. 21; Mi. 4:7; Jn. 12:34.

1:35 Mt. 1:18, 20.

§1:35 Lc. 1:32.

*1:36 Mt. 14:33; 26:63; Jn. 1:34; 20:31; Hch. 8:37; Ro. 1:4.

1:37 Gen. 18:14; Jer. 32:17; Zac. 8:6; Ro. 4:21.

1:39 Jos. 21:9.

§1:41 Hch. 6:3; Ef. 5:18; Ap. 1:10.

*1:42 Jue. 5:24.

1:43 Lc. 2:11.

1:45 Jn. 20:29.

§1:46 Is. 2:1.

*1:47 1 Ti. 1:1; Tit. 3:4.

1:48 1 S. 1:11; Sal. 138:6.

1:48 Mal. 3:12; Lc. 11:27.

§1:49 Sal. 71:19; 126:2, 3.

*1:49 Sal. 111:9.

1:50 Ex. 20:6.

1:50 Gn. 17:7.

§1:50 Sal. 85:9; 118:4; 145:19; 147:11; Mal. 3:16-18; Ap. 19:5.

*1:51 Sal. 98:1; 118:15.

1:51 Sal. 33:10; 1 P. 5:5.

1:52 1 S. 2:6; Sal. 113:6.

§1:53 Sal. 34:10.

*1:54 Sal. 98:3; Jer. 31:3, 20.

1:55 Gn. 17:19; Ga. 3:16.

1:58 Lc. 1:36.

§1:58 Lc. 1:14.

*1:59 Gn. 17:12; 21:4; Lv. 12:3; Lc. 2:21; Hch. 7:8; Fil. 3:5.

1:60 Lc. 1:13.

1:64 Lc. 1:20.

§1:65 Lc. 7:16.

*1:65 Lc. 1:39.

1:66 Gn. 37:11; Dn. 7:28; Lc. 2:19.

1:66 Gn. 39:2; Jue. 13:24; 1 S. 2:18; 16:18; 1 R. 18:46; Sal. 80:17; 89:21; Hch. 11:21.

§1:67 Nm. 11:25; 2 S. 23:2; 2 Cr. 20:14; Jl. 2:28; 2 P. 1:21.

*1:68 1 R. 1:48; Sal. 41:13; 72:18; 106:48.

1:68 Ex. 3:16; Sal. 111:9; Lc. 2:38.

1:69 Sal. 132:17.

§1:70 Jer. 23:5; 30:10; Dn. 9:24; Hch. 3:21; Ro. 1:2.

*1:72 Gn. 12:3; Lv. 26:42; Sal. 98:3; Hch. 3:25.

1:73 Gn. 12:3; He. 6:13.

1:74 Ro. 6:18.

§1:74 He. 9:14.

*1:75 Jer. 32:39; Ef. 4:24; 2 Ts. 2:13; 2 Ti. 1:9; Tit. 2:12; 1 P. 1:15; 2 P. 1:4.

1:76 Is. 40:3; Mal. 3:1; Mt. 11:10.

1:77 Lc. 11:52.

§1:78 Mal. 4:2; Ef. 5:14; 2 P. 1:19.

*1:79 Is. 9:2.

1:80 Lc. 2:40.